Reparatieavond Ede winter 2007: Afschermrooster

Voor de reparatieavond in Ede zal menig verplicht ‘vrijdagavondverjaardagsbezoek’ moeten wijken. Velen plannen deze avonden al maanden van te voren in hun agenda in, en het mag gezegd worden, zo’n avond is echt iets om naar uit te kijken. Interessant is de diversiteit van apparaten en mensen, en daarnaast natuurlijk ook de demonstraties zoals het repareren van buizen. Dat laatste houdt bijvoorbeeld in dat een ‘nieuwe’ ballon op een oude sokkel geplaatst wordt. Hier vind je een leuke foto reportage: Demonstratie omzetten buissokkel.Dan de radioverzamelaars. Daar zitten ook hele aparte tussen. Daar bedoel ik niet mee dat er gerepareerd wordt in een zaal vol zogenaamde ‘Bernard Terlingens’. Nee, het is anders. Zo verwijdert bijvoorbeeld Jos op een nogal onorthodox, ruwe wijze defecte onderdelen uit oude radio’s. Zo’n diode heeft bijvoorbeeld 50 jaar naast een condensator gestaan, en dan komt Jos eraan met een punttang (inderdaad geen kniptang) en rukt de diode in drieën. Het soldeerbruggetje waaraan deze bevestigd was trilt nog na alsof een Rotterdamse goederentrein met een vierkant wiel voorbij komt. Gruuuuweeeelijk, en dat terwijl Jos gek is op de fijne mechanica van oude pick-ups. Gelukkig worden de vervangende onderdelen wel met veel liefde teruggeplaatst … Ach, het gebeurt geheel volgens de Jos-filosofie: “Als Jos denkt dat het onderdeel defect is, dan wil hij dat achteraf ook wel zeker weten en geen twijfels daaraan overhouden …. ”.
Waarom nu dit verhaal? O ja, vanwege de kwetsbaarheid van de fijne mechanica die vaak moeilijk zichtbaar in de oude radio’s aanwezig is. Sommige verzamelaars hebben vaak aparte service problemen. Zo ook  Gert-Jan, die deze avond één van de eerste stereo radio’s, een Fidelio Stereo had meegenomen. De radio stamt uit 1964 en is gebouwd door het kleine bedrijf van Martin Mende.

De radio wordt door Gert-Jan nog dagelijks in zijn keuken gebruikt, en speelde tot voor kort prima. Tot voor kort, want met stank en rook verdwenen de mooie klanken.
Als er rook uit een radio komt, is het altijd verstandig om, voordat de stekker weer in het stopcontact geplaatst wordt, het inwendige visueel te inspecteren. Op het eerste gezicht was er niets vreemds zichtbaar. Nogmaals de radio ingeschakeld. Niets … geen stank, en geen rook. Dat geeft de burger moed!

Als eerste worden de spanningen op de dubbele eindbuis, de ELL80, gemeten. De Anodespanning is aanwezig; de schermroosterspanning ontbreekt. Na bestudering van het schema blijkt de schermroostervoeding via weerstand R198 van de anodevoeding te worden betrokken. Tevens bezit de voeding drie afvlakelco’s in één behuizing (C198). Mogelijke foutoorzaken zijn een defecte R198, of een naar massa kortgesloten schermrooster.

Gezien de hoge gemeten anodespanning zal dat laatste waarschijnlijk niet het geval zijn. Nadere inspectie van R198 laat zien dat deze een thermische beveiliging bezit die inderdaad is onderbroken. Na het aanbrengen van een homeopathische hoeveelheid soldeer op de onderbreking wordt de radio met een 60 Watt lamp in serie via een variac langzaam op spanning gebracht. De schermroosterspanning blijft toch wel heel erg laag. Er moet een serieuze kortsluiting aanwezig zijn. Zou de meest linker elco van C198 defect zijn (defecte elco’s komen immers vaak voor)? Zou er iets met de ELL80 aan de hand zijn? Welke onderdelen zijn aangesloten op dezelfde voeding als de schermroosters van de ELL80? Kunnen deze onderdelen op een of andere manier een sluiting naar aarde bewerkstelligen?Het is eenvoudig om de ELL80 uit de schakeling te verwijderen. Dit blijkt geen verandering in de gemeten spanningen op te leveren. Vervolgens wordt het knooppunt van C198/R198 losgekoppeld van de rest van de radio. C198 blijkt niet defect te zijn. De sluiting zit dus in ‘de rest van de radio’. Het meten van de weerstand tussen ‘de rest van de radio’ en de massa laat zien dat hier helemaal geen kortsluiting aanwezig is. Zou de sluiting optreden indien de boel op hoogspanning staat? Na het wederom aankoppelen van ‘de rest van de radio’ blijkt deze weer te spelen, en wordt op een sterke AM-zender afgestemd. Problem solved?

Bij toestellen van Gert-Jan is dat meestal niet het geval. Maar goed, de radio blijft minutenlang spelen. Tijd om de achterwand te monteren en naar de volgende radio te vlinderen … ? Neen, een plotseling verdwenen fout komt altijd weer terug!Bij het verplaatsen van de radio blijkt de kortsluiting ineens weer aanwezig, waardoor de aroma ons tegemoet komt. Heerlijk die lucht van verbrande weerstand. Dat is weer eens wat anders dan Douwe Egberts. Het grappige is dat er geen zware verbruikers zijn aangesloten op dezelfde voeding als de schermroosters van de ELL80. Aangesloten zijn de EMM803 (dubbel magisch oog), de EAF801 (via een 1 kOhm weerstand), een ECH81 (eveneens via een 1 kOhm weerstand), en tot slot de ratiodetector en stereodecoder (eveneens  via een 1 kOhm weerstand). Dat laatste gedeelte is in de AM-stand niet ingeschakeld, en kunnen we dus uitsluiten. Verwijderen van de EMM803 en de ECH81 levert ook niets op; het verwijderen van de EAF801 wel!We zijn in de buurt! Terugplaatsten van de EAF801 levert geen kortsluiting meer op. Alle andere buizen worden ook teruggeplaatst, en de radio speelt weer. Toch maar eens de EAF801 beter bekijken. Nogmaals de buis verwijderen en terugplaatsten levert wel weer een kortsluiting op. Wat is er toch aan de hand?  Is de buisvoet rot? Ligt er ergens een soldeerklodder op de printplaat? De rotte buisvoet en de soldeerklodders blijken er niet te zijn.

Is het iets anders? Als je het schema goed bestudeert, dan zie je een mogelijke foutoorzaak en oplossing. Het heeft allemaal te maken met kwetsbaarheid van de fijne mechanica die netjes in een glazen buis is opgesloten, kortom het inwendige van de EAF801! Pin 7 van deze buis ligt aan massa en is verbonden met een intern in de buis aanwezig HF-afschermrooster.  Als dit rooster contact maakt met de anode dan kan het eerder genoemde fenomeen verklaard worden. Hard tikken op de buis heft de kortsluiting op en doet ‘m weer terugkeren.Aha! Fout gevonden?! Nou, nog niet helemaal. De anode weerstand R124 blijkt door de oververhitting behoorlijk in waarde te zijn afgenomen, en wordt dus vervangen, evenals de buis. Daarna was het probleem inderdaad opgelost en was het tijd voor een Palm.

Haro van Panhuys

Tot slot iets over de Mende-geschiedenis. De vader van Martin Mende, Otto-Herman Mende, richtte rond 1923 het bedrijf Mende op. Dat gebeurde in Dresden. Na de oorlog lag het bedrijf aan de verkeerde kant van de grens, en werd afgebroken. Zoon Martin kon echter in een oude vliegtuigfabriek in Bremen het bedrijf weer opbouwen, maar mocht van de DDR de naam Mende niet meer gebruiken. Onder andere vanwege het feit dat het bedrijf in het Noorden van Duitsland is gevestigd, krijgt het de naam NordMende.NordMende is een bekende naam die nu nauwelijks meer voorkomt. Het  bedrijf is zo’n jaar of dertig geleden door Thomson overgenomen. Datzelfde lot overkwam ook Telefunken en SABA en wellicht nog meer bekende Duitse merken. Niet lang daarna zijn één voor één de Duitse fabrieken gesloten. Wat over is gebleven zijn de handelsnamen die ook nu zo nu en dan weer op nieuwe producten in de winkels opduiken. Veelal stammen de producten uit het verre oosten en heeft het niets meer met het oorspronkelijke merk te maken.